Eşyanın Menşei Neden Önemlidir?
Günümüzde hiçbir ürünün üretim süreci başından sonuna kadar tek bir ülkenin sınırları içinde gerçekleştirilmiyor. Dünyanın her yerinde üreticiler farklı ülkelerden hammadde temin ederek üretim yapıyorlar. Bir ürünün üretimi bir ülkede başlayıp, başka bir ülkede tamamlanabiliyor. Türkiye’de üretilen bir eşyada, yerli girdilerin yanı sıra, pek çok ülkeden ithal edilen girdiler kullanılabiliyor. Tamamen kendi yerli girdilerini kullanarak üretim yapabilen ülke veya tamamen yerli girdiler kullanılarak üretilen bir ürün bulmak giderek zorlaşıyor. Üretim süreçlerinde yaşanan bu değişim, menşe kavramının ve menşe kurallarının uluslararası ticaretteki rolünü ve önemini arttırdı.
Menşe Nedir ve Neden Önemlidir?
Menşe, bir malın ekonomik milliyetidir. Bir malın hangi ülkeye ait ekonomik değeri taşıdığını ifade eder. İki ülke arasında ticarete konu edilen bir eşyadan alınacak vergiler ve eşyanın tabi olacağı ticaret politikası önlemleri, eşyanın menşeine göre belirlenir ve farklılık gösterir. Eşyanın menşei; eşyanın tarife sınıflandırması ve gümrük kıymeti ile birlikte gümrük vergilerinin hesaplanmasında kullanılan temel faktörlerden biridir.
Türkiye’de Menşe
Türkiye’de tamamen yerli girdiler kullanılarak üretilen ürünler şunlardır:
- Türkiye’de çıkartılan madencilik ürünleri
- Türkiye’de hasat edilen bitkisel ürünler
- Türkiye’de doğmuş ve yetiştirilmiş canlı hayvanlar
- Türkiye’de yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler
- Türkiye’de tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri
- Türkiye topraklarından çıkartılan mineral ürünler
Bu ürünler, tamamen Türkiye’de üretilmiş olarak kabul edilir. Ancak üretimde başka ülkelerden gelen girdiler de kullanıldıysa, ürünün Türkiye menşei kazanıp kazanmadığına üretim süreci sonucunda karar verilir.
Menşe Belgesi ve Kuralları
Uluslararası ticarete konu edilen bir eşyanın menşe kuralını karşılaması durumunda, bu durumu belgelemek üzere bir menşe ispat belgesi düzenlenir. Menşe belgesi, malın menşeinin tercihli veya tercihsiz menşe kurallarına göre belgelendirilmesine göre farklılık gösterir.
Tercihli Menşe Kuralları
Eşyanın menşei, ithalatçı ve ihracatçı ülke arasında bir tercihli ticaret anlaşması varsa bu anlaşmada yer alan menşe kuralları esas alınarak belirlenir. Bu tür kuralları karşılayan mallar, vergi muafiyeti veya indirimlerinden yararlanabilir.
Tercihli Olmayan Menşe Kuralları
Eşyanın menşei, iki ülke arasında bir tercihli ticaret anlaşması yoksa, ulusal mevzuatta yer alan menşe kuralları esas alınarak belirlenir. Türkiye’de eşyanın menşeinin belirlenmesinde geçerli olan kurallar gümrük mevzuatı ile belirlenir.
Menşe İspat ve Dolaşım Belgeleri
Türkiye’den yapılan ihracat işlemlerinde menşe ispat veya dolaşım belgesi düzenlenmesi gerektiğinde, Ticaret veya Sanayi Odası’na ya da TESK veya TİM’e bağlı birliklere başvurulması gereklidir. Belgeler elektronik ortamda düzenlenmekte ve onaylanmaktadır.
2018 yılında başlatılan Menşe İspat ve Dolaşım Belgelerinin Otomasyonu Sistemi (MEDOS) ile, ihracatta kullanılan menşe ispat ve dolaşım belgelerinin elektronik olarak onaylanması sağlanmıştır. Bu sistem sayesinde, ihracatçıların ilgili kurumları fiziki olarak ziyaret etmesine gerek kalmadan elektronik ortamda belgeleri düzenlemeleri ve onaylatmaları mümkün hale gelmiştir.
Sonuç olarak, eşyanın menşei, uluslararası ticaretin en kritik unsurlarından biridir. Vergilerin hesaplanmasından ticaret politikası önlemlerine kadar birçok alanda belirleyici rol oynar ve doğru şekilde belgelenmesi büyük önem taşır.
